Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι
Είναι ένας τρόπος να επικοινωνούμε οι ηττημένοι, μιλώντας για ξεχασμένα και παράταιρα πράγματα. Έστω και ανα αυτό σημαίνει πως παρασιτούμε πια στους σκουπιδότοπους της Ιστορίας, αφού όπως συμβαίνει πάντα, την Ιστορία τη σφετερίζονται αυτοί που κράτησαν τις δυνάμεις τους για τη στιγμή των ευκαιριών.
Όμως, αγαπητοί φίλοι, απόψε δεν είμαστε εδώ για να θρηνήσουμε τη συλλογική μοίρα της γενιάς μας, ή της Αριστεράς, αλλά για να προσεγγίσουμε με σεβασμό την περίπτωση ενός ανθρώπου απου διέπρεψε -με εισαγωγικά ή χωρίς εισαγωγικά η λέξη - σε μία εποχή που η συμμετοχή στα κοινά ήταν συνυφασμένη με τον απόλυτο κίνδυνο. Επίσης, με την τρέλα και οπωσδήποτε όχι με τη σύνεση.
Είμαστε εδώ για να μιλήσουμε για το βιβλίο του Πέτρου Βλάσση "Διαδρομές Ζωής". Ένα βιβλίο που αποτελεί, με κάποιον τρόπο, έναν απολογισμό της μακρόχρονης πορείας του στα πολιτικά δρώμενα των τελευταίων πενήντα χρόνων της ιστορίας του τόπου μας. Επίσης, ένα βιβλίο που επιχειρεί μία παράθεση των απαντήσεων που έδωσε ο συγγραφέας στα μικρά και μεγάλα ερωτήματα που ανέκυψαν κατά τη διάρκεια της δράσης του.
Ωστόσο, πέραν αυτών, έχω τη βάσιμη άποψη πως το βιβλίο αυτό σχετίζεται με την αγωνία του αφηγητή και την απεγνωσμένη προσπάθεια κάθε αξιοπρεπούς εξηντάρη, να διατυπώσει το καίριο και μέγιστο ερώτημα στο οποίο απάντηση υπήρξε η ζωή του.
Κι ας μη θεωρηθεί παράξενο ετούτο το πρωθύστερο, να προηγείται δηλαδή η απάντηση της ερωτήσεως, γιατί στον μεγάλο διάλογο της ζωής μας με την πραγματικότητα, το ερώτημα και η απάντηση εξελίσσονται μαζί για να ενοποιηθούν τελικά μέσα στην επάρκεια της γλώσσας και της έκφρασης. Και μπορεί, βέβαια, ο Πέτρος στον πρόλογό του να δηλώνει πως δε νοιώθει συγγραφέας, όμως οι αρετές της αφήγησής του επιβεβαιώνουν αυτή την επάρκεια.
Φαντάζομαι πως ένα ανδιαφέρον ερώτημα που θα μένει σε εκκρεμότητα πάντα, είναι αυτό που αφορά τη ζωή, τις επιλογές και την πνευματική κατάσταση του Οδυσσέα μετά την επιστροφή του στην Ιθάκη. Αυτός ο πολυμήχανος άνθρωπος που έζησε μέσα στον κίνδυνο, στην ίντριγκα καιστην αντίφαση, πώς άραγε έζησε το υπόλοιπο της ζωής του, τι σκέφτηκε, πώς αξιολόγησε τος κορυφαίες και τις αμφιλεγόμενες πράξεις του; Και, κυρίως, πώς αυτοτοποθετήθηκε στον χώρο και στον χρόνο μετά τη συσσώρευση τόσων εμπειριών; Αν αυτά είναι τα ύστερα ερωτήματα της όποιας Οδύσσειας, μικρής ή μεγάλης, τότε αφορούν και το βιβλίο του Πέτρου Βλάσση.
Αγαπητοί φίλοι, κυρίες και κύριοι.
Θα έλεγε πως δεν είναι μόνον διαβλητή η Ιστορία, αλλά και άδικη, καθώς αλλοτριώνει και εξαφανίζει συχνά την δράση των ατόμων, εντάσσοντάς την στις μεγάλες κινήσεις τη και οδηγώντας έτσι αυτή τη δράση και την προσωπική συνεισφορά, όχι μόνον στη λήθη, αλλά και στην παραποίησή της μέσα στον συλλογικό μύθο. από αυτήν την άποψη και όπως προκύπτει από το βιβλίο, ο Πέτρος δεν άφησε πολλά περιθώρια υιοθεσίας και ιδιοποίησής του από κανένα "συλλογικό υποκείμενο", κόμμα ή άλλο φορέα. Παρόλο που έδρασε μέσα στα πλαίσια τέτοιων οργανισμών, κράτησε την αυτονομία του διεκδικώντας την ιδιαιτερότητά του μέσα στην ομάδα και όχι παραιτούμενος από αυτή στο όνομα μιας πολυδιαφημισμένης και στρεβλής άποψης για τη στράτευση.
Και ας πούμε και τούτο: Πως πολύ συχνά η προσωπική συνεισφορά δεν επιζεί στη μνήμη των ανθρώπων αν πρώτα δεν έχει διατεθεί πως ρξυπηρέτηση του συλλογικού μύθου ή της συλλογικής αγιοσύνης. Δεν είναι λοιπόν μόνο η Ιστορία που ομογενοποιεί τις προσωπικές συμπεριφορές μέσα από την αποστασιοποιημένη οπτική της, είναι ακόμη και τα κομματικά φίλτρα που αποκλείουν τις συμπεριφορές και την προσφορά από πρόσωπα διαφορετικών δοξασιών.
Μία ζωή, λοιπόν, ανάμεσα στην αξιοπρέπεια και στον φόβο. Και ο Πέτρος πάντα, χωρίς να αγνοεί τον φόβο, να γέρνει, με όποιο κόστος, πρις τη μεριά της αξιοπρέπειας. Τούτο το βιβλίο, λοιπόν, εκτός που μας προσφέρει προς ανάγνωση και αναγνώριση την ιστορία μίας ιδιαίτρης ζωής, αφήνει σε όλους μας να σκεφτούμε το γιατί και προς τι όλα τούτα. Εμείς θελήσαμε να αλλάξουμε τον κόσμο. Δεν το πετύχαμε. Τώρα προσπαθούμε να μην αλλάξουμε οι ίδιοι. Δεν είναι εύκολο.
Όμως, στην ωριμότητά μας, όπως και ο Πέτρος ο Βλάσσης, δεν μπορούμε να αποποιηθούμε ούτε τη νιότη μας, ούτε την προσπάθειά μας, όσο λίγα και αν απέδωσε.
Αγαπητοί φίλοι.
Τον Πέτρο τον γνωρίζω από πάντα. Μαζί είμαστε στην παρέα που συγκρότητσε την πρώτη οργάνωση της Αριστεράς, το 1958, στο Γυμνάσιο, σαφώς παράνομη και με δραστηριότητα κυρίως την ανταλλαγή γνώσεων και απόψεων. Την περίοδο αυτή ο Πέτρος την περιγράφει με μεγάλη σαφήνεια. Αποδίδει τις εφηβικές μας ανησυχίες καθώς και το ανυπότακτο του χαρακτήρα μας. Την αλληλεγγύη μέσα στη φτώχια της εποχής, μα και τη θέλησή μας να προχωρήσουμε στο πανεπιστήμιο.
Εδώ αναφέρει και την ταβέρνα του Κοντομάρη, στην οποία τρώγαμε μα και περνάγαμε κάμποσες ώρες όταν η παρέα με τη συντροφιά εργατών και άλλων ανθρώπων του μόχθου επιδίδονταν σε πολιτικές κυρίως συζητήσεις.
Ύστερα ήρθαν τα φοιτητικά μας χρόνια. Εγώ ανέβηκα στη Σαλινίκη και ο Πέτρος στην Αθήνα. Φοιτητής στην Ανωτάτη Εμπορική, εργαζόμενος συγχρόνως και πάντα συμμέτοχος στις δραστηριότητες του φοιτητικού κινήματος.
Ώσπου, στις 21 Απριλίου του 1967, ήρθαν αυτόκλητοι οι συνταγματάρχες να "σώσουν" την Ελλάδα. Ο Πέτρος πάλι μέσα σε όλα. Κόντρα στον φόβο και στην παραίνεση για σύνεση και ήσυχη στάση.
Αυτήν την εποχή αρχίζει η πρώτη και αφάνταστη περιπέτεια της ζωής του, με τη σύλληψή του, τον ανελέητο βασανισμό του, την στράτευσή του και την μυθιστορηματική απόδρασή του από την Ελλάδα.
Κι ύστερα η δεύτερη φάση της μεγάλης περιπέτειας.
Μετά τη μαρτυρία του, αποφασιστικής σημασίας για την αποπομπή της Ελλάδας από το Συμβούλιο της Ευρώπης, η μεγάλη περιπλάνησή του στη Γηραιά Ήπειρο για τις ανάγκες του αντιδικτατορικού αγώνα. Εκεί γνωρίζει τους πάντες και τα πάντα. Πρόσωπα που τα υστερότερα χρόνια θα διαδραμάτιζαν πρώτους ρόλους στην πολιτική μας ζωή, καθώς και πρόσωπα που μετά την πρώση της δικτατορίας, και αφού έκαμαν το καθήκον τους, θα επέστρεφαν στον κανονικό τους βίο.
Σε αυτή τη φάση της ζωής του, ο Πέτρος βρέθηκε πολλές φορές μόνος, ανόμοιος και άστεγος. Κι όσες φορές χρειάστηκε, προσέφυγε στους καλούς φίλους που η κοινη μοίρα τους είχε σκορπίσει παντού.
Και ύστερα η επιστροφή.
Η τρίτη φάση της περιπέτειας.
Η σύλληψη ξανά, το στρατοδικείο και η τελική αθώωσή του από την κατηγορία της λιποταξίας.
Θεοτόκης Ζερβός.
Είναι ένας τρόπος να επικοινωνούμε οι ηττημένοι, μιλώντας για ξεχασμένα και παράταιρα πράγματα. Έστω και ανα αυτό σημαίνει πως παρασιτούμε πια στους σκουπιδότοπους της Ιστορίας, αφού όπως συμβαίνει πάντα, την Ιστορία τη σφετερίζονται αυτοί που κράτησαν τις δυνάμεις τους για τη στιγμή των ευκαιριών.
Όμως, αγαπητοί φίλοι, απόψε δεν είμαστε εδώ για να θρηνήσουμε τη συλλογική μοίρα της γενιάς μας, ή της Αριστεράς, αλλά για να προσεγγίσουμε με σεβασμό την περίπτωση ενός ανθρώπου απου διέπρεψε -με εισαγωγικά ή χωρίς εισαγωγικά η λέξη - σε μία εποχή που η συμμετοχή στα κοινά ήταν συνυφασμένη με τον απόλυτο κίνδυνο. Επίσης, με την τρέλα και οπωσδήποτε όχι με τη σύνεση.
Είμαστε εδώ για να μιλήσουμε για το βιβλίο του Πέτρου Βλάσση "Διαδρομές Ζωής". Ένα βιβλίο που αποτελεί, με κάποιον τρόπο, έναν απολογισμό της μακρόχρονης πορείας του στα πολιτικά δρώμενα των τελευταίων πενήντα χρόνων της ιστορίας του τόπου μας. Επίσης, ένα βιβλίο που επιχειρεί μία παράθεση των απαντήσεων που έδωσε ο συγγραφέας στα μικρά και μεγάλα ερωτήματα που ανέκυψαν κατά τη διάρκεια της δράσης του.
Ωστόσο, πέραν αυτών, έχω τη βάσιμη άποψη πως το βιβλίο αυτό σχετίζεται με την αγωνία του αφηγητή και την απεγνωσμένη προσπάθεια κάθε αξιοπρεπούς εξηντάρη, να διατυπώσει το καίριο και μέγιστο ερώτημα στο οποίο απάντηση υπήρξε η ζωή του.
Κι ας μη θεωρηθεί παράξενο ετούτο το πρωθύστερο, να προηγείται δηλαδή η απάντηση της ερωτήσεως, γιατί στον μεγάλο διάλογο της ζωής μας με την πραγματικότητα, το ερώτημα και η απάντηση εξελίσσονται μαζί για να ενοποιηθούν τελικά μέσα στην επάρκεια της γλώσσας και της έκφρασης. Και μπορεί, βέβαια, ο Πέτρος στον πρόλογό του να δηλώνει πως δε νοιώθει συγγραφέας, όμως οι αρετές της αφήγησής του επιβεβαιώνουν αυτή την επάρκεια.
Φαντάζομαι πως ένα ανδιαφέρον ερώτημα που θα μένει σε εκκρεμότητα πάντα, είναι αυτό που αφορά τη ζωή, τις επιλογές και την πνευματική κατάσταση του Οδυσσέα μετά την επιστροφή του στην Ιθάκη. Αυτός ο πολυμήχανος άνθρωπος που έζησε μέσα στον κίνδυνο, στην ίντριγκα καιστην αντίφαση, πώς άραγε έζησε το υπόλοιπο της ζωής του, τι σκέφτηκε, πώς αξιολόγησε τος κορυφαίες και τις αμφιλεγόμενες πράξεις του; Και, κυρίως, πώς αυτοτοποθετήθηκε στον χώρο και στον χρόνο μετά τη συσσώρευση τόσων εμπειριών; Αν αυτά είναι τα ύστερα ερωτήματα της όποιας Οδύσσειας, μικρής ή μεγάλης, τότε αφορούν και το βιβλίο του Πέτρου Βλάσση.
Αγαπητοί φίλοι, κυρίες και κύριοι.
Θα έλεγε πως δεν είναι μόνον διαβλητή η Ιστορία, αλλά και άδικη, καθώς αλλοτριώνει και εξαφανίζει συχνά την δράση των ατόμων, εντάσσοντάς την στις μεγάλες κινήσεις τη και οδηγώντας έτσι αυτή τη δράση και την προσωπική συνεισφορά, όχι μόνον στη λήθη, αλλά και στην παραποίησή της μέσα στον συλλογικό μύθο. από αυτήν την άποψη και όπως προκύπτει από το βιβλίο, ο Πέτρος δεν άφησε πολλά περιθώρια υιοθεσίας και ιδιοποίησής του από κανένα "συλλογικό υποκείμενο", κόμμα ή άλλο φορέα. Παρόλο που έδρασε μέσα στα πλαίσια τέτοιων οργανισμών, κράτησε την αυτονομία του διεκδικώντας την ιδιαιτερότητά του μέσα στην ομάδα και όχι παραιτούμενος από αυτή στο όνομα μιας πολυδιαφημισμένης και στρεβλής άποψης για τη στράτευση.
Και ας πούμε και τούτο: Πως πολύ συχνά η προσωπική συνεισφορά δεν επιζεί στη μνήμη των ανθρώπων αν πρώτα δεν έχει διατεθεί πως ρξυπηρέτηση του συλλογικού μύθου ή της συλλογικής αγιοσύνης. Δεν είναι λοιπόν μόνο η Ιστορία που ομογενοποιεί τις προσωπικές συμπεριφορές μέσα από την αποστασιοποιημένη οπτική της, είναι ακόμη και τα κομματικά φίλτρα που αποκλείουν τις συμπεριφορές και την προσφορά από πρόσωπα διαφορετικών δοξασιών.
Μία ζωή, λοιπόν, ανάμεσα στην αξιοπρέπεια και στον φόβο. Και ο Πέτρος πάντα, χωρίς να αγνοεί τον φόβο, να γέρνει, με όποιο κόστος, πρις τη μεριά της αξιοπρέπειας. Τούτο το βιβλίο, λοιπόν, εκτός που μας προσφέρει προς ανάγνωση και αναγνώριση την ιστορία μίας ιδιαίτρης ζωής, αφήνει σε όλους μας να σκεφτούμε το γιατί και προς τι όλα τούτα. Εμείς θελήσαμε να αλλάξουμε τον κόσμο. Δεν το πετύχαμε. Τώρα προσπαθούμε να μην αλλάξουμε οι ίδιοι. Δεν είναι εύκολο.
Όμως, στην ωριμότητά μας, όπως και ο Πέτρος ο Βλάσσης, δεν μπορούμε να αποποιηθούμε ούτε τη νιότη μας, ούτε την προσπάθειά μας, όσο λίγα και αν απέδωσε.
Αγαπητοί φίλοι.
Τον Πέτρο τον γνωρίζω από πάντα. Μαζί είμαστε στην παρέα που συγκρότητσε την πρώτη οργάνωση της Αριστεράς, το 1958, στο Γυμνάσιο, σαφώς παράνομη και με δραστηριότητα κυρίως την ανταλλαγή γνώσεων και απόψεων. Την περίοδο αυτή ο Πέτρος την περιγράφει με μεγάλη σαφήνεια. Αποδίδει τις εφηβικές μας ανησυχίες καθώς και το ανυπότακτο του χαρακτήρα μας. Την αλληλεγγύη μέσα στη φτώχια της εποχής, μα και τη θέλησή μας να προχωρήσουμε στο πανεπιστήμιο.
Εδώ αναφέρει και την ταβέρνα του Κοντομάρη, στην οποία τρώγαμε μα και περνάγαμε κάμποσες ώρες όταν η παρέα με τη συντροφιά εργατών και άλλων ανθρώπων του μόχθου επιδίδονταν σε πολιτικές κυρίως συζητήσεις.
Ύστερα ήρθαν τα φοιτητικά μας χρόνια. Εγώ ανέβηκα στη Σαλινίκη και ο Πέτρος στην Αθήνα. Φοιτητής στην Ανωτάτη Εμπορική, εργαζόμενος συγχρόνως και πάντα συμμέτοχος στις δραστηριότητες του φοιτητικού κινήματος.
Ώσπου, στις 21 Απριλίου του 1967, ήρθαν αυτόκλητοι οι συνταγματάρχες να "σώσουν" την Ελλάδα. Ο Πέτρος πάλι μέσα σε όλα. Κόντρα στον φόβο και στην παραίνεση για σύνεση και ήσυχη στάση.
Αυτήν την εποχή αρχίζει η πρώτη και αφάνταστη περιπέτεια της ζωής του, με τη σύλληψή του, τον ανελέητο βασανισμό του, την στράτευσή του και την μυθιστορηματική απόδρασή του από την Ελλάδα.
Κι ύστερα η δεύτερη φάση της μεγάλης περιπέτειας.
Μετά τη μαρτυρία του, αποφασιστικής σημασίας για την αποπομπή της Ελλάδας από το Συμβούλιο της Ευρώπης, η μεγάλη περιπλάνησή του στη Γηραιά Ήπειρο για τις ανάγκες του αντιδικτατορικού αγώνα. Εκεί γνωρίζει τους πάντες και τα πάντα. Πρόσωπα που τα υστερότερα χρόνια θα διαδραμάτιζαν πρώτους ρόλους στην πολιτική μας ζωή, καθώς και πρόσωπα που μετά την πρώση της δικτατορίας, και αφού έκαμαν το καθήκον τους, θα επέστρεφαν στον κανονικό τους βίο.
Σε αυτή τη φάση της ζωής του, ο Πέτρος βρέθηκε πολλές φορές μόνος, ανόμοιος και άστεγος. Κι όσες φορές χρειάστηκε, προσέφυγε στους καλούς φίλους που η κοινη μοίρα τους είχε σκορπίσει παντού.
Και ύστερα η επιστροφή.
Η τρίτη φάση της περιπέτειας.
Η σύλληψη ξανά, το στρατοδικείο και η τελική αθώωσή του από την κατηγορία της λιποταξίας.
Θεοτόκης Ζερβός.
